Experimenten met pinhole: Scherptediepte

Experimenten met pinhole: Scherptediepte

Elke fotograaf kent het verschijnsel scherptediepte. Het wordt soms vervloekt omdat een belangrijk stukje van je foto net buiten de scherpte valt, maar het wordt ook omarmd als we het hebben over een fraaie achtergrond. Ook wel bokeh genaamd.

Elk objectief heeft het verschijnsel. Een groothoek lens heeft het wat minder, bij gebruik van een telelens moeten we er echt goed op letten want dan valt er heel veel buiten het vlak waarop we scherp hebben gesteld.

Maar we hebben het hier niet over objectieven maar over pinhole.Tenslotte is dit weblog volledig aan het fotograferen met pinhole gewijd. Laten en we maar eens een voorbeeld nemen om te zien wat het effect van pinhole op scherptediepte is. We nemen een landschap en zetten iets in de voorgrond op slechts een centimeter of dertig afstand. En dat levert de onderstaande pinholefoto op.

Voor de liefhebbers: sluitertijd was 3 seconden op 100 ISO.

Pinhole foto van de dijk in de Lisserbroek

Wat opvalt is het dromerige effect wat veroorzaakt wordt door de redelijk verzadigde kleuren en de lichte onscherpte over het gehele beeld. Die onscherpte komen we nu eenmaal tegen bij pinholefotografie dus daar moeten we niet over zeuren. Als we gestoken scherpte zoeken moeten we met een echt objectief aan de gang gaan. En het valt bij het ene onderwerp nu eenmaal meer op dan bij het andere.

Een tweede ding wat opvalt is het onderwerp van de post, de scherptediepte. Er is geen verschil qua scherpte tussen oneindig (zeg maar de overkant van het water tot aan de horizon) en het balkonhek. Ook is het water uitgevlakt. De golfjes die er wel degelijk waren zijn verdwenen door de relatief lange sluitertijd van 3 seconden.

We kunnen hier dus prima zelf een belangrijke eigenschap van pinholefoto's waarnemen: De scherptediepte loopt van het puntje van het objectief tot oneindig.

Waarom zou iemand gaan werken met pinhole in de digitale tijd?

Experimenteren met pinhole: De aankoop

Waarom zou iemand gaan werken met pinhole in de digitale tijd?

Ik heb mij in de fotografie altijd aangetrokken gevoeld tot experimenteel werk, liefst werk dat teruggrijpt op de klassieke technieken. Technieken uit de prille begintijd van de fotografie toen er nog sprake was van een ambacht inplaats van ongeveer richten en op een knop drukken zoals tegenwoordig. Denk daarbij aan het klassieke donkere kamer werk zoals de kalitypie.

De pinhole- of gaatjescamera

En werken met de zogenaamde pinholecamera. Dat valt ook echt onder de klassiekers. Een pinholecamera is een camera die geen objectief heeft. Er is slechts een gaatje waar het licht doorvalt. En dat zit op de plaats waar normaal gesproken het objectief zit. De pinholecamera wordt daarom ook wel een gaatjescamera genoemd alhoewel we die naam niet echt veel tegenkomen. Pinhole is meer ingeburgerd. 

De camera obscura

De zogenaamde camera obscura is een curieus optisch verschijnsel dat ook voor fotografie echter wel degelijk blijkt te werken. Het verschijnsel wordt ook wel "camera obscura" genoemd omdat men vroeger geen camera gebruikte maar een complete kamer waarbij er dan met behulp van de pinhole techniek een afbeelding op de muur werd geprojecteerd. In een ander artikel zal ik wel eens verder op de camera obscura in gaan.

Het gaatje bepaalt de kwaliteit

De kwaliteit van de foto staat of valt met de kwaliteit van het gaatje dat de lichtdoorval regelt. Hoe ronder dit gaatje is, des te scherper de foto's. Daarom heb ik besloten voor de eerste tests met pinholefotografie niet teveel aan het toeval over te laten. Ik ben daarom begonnen met het kopen van een speciale pinhole lens die direct op mijn Nikon DSLR camera past. Bij deze speciale objectieven wordt het gaatje met een laser gemaakt. Echt een combinatie van oude en moderne techniek dus.

Wat zou er binnen komen?

Het was natuurlijk best spannend wat er nu eigenlijk door het postorderbedrijf geleverd zou worden. Dat is allereerst een fraai uitgevoerd doosje. Je zou haast verwachten dat het bij een juwelier of zoiets vandaan zou komen en dat het een kostbaar juweel of zoiets zou bevatten. 

Als we het doosje openen dan zien we een eveneens netjes afgewerkte binnenkant. Als het speciale pinhole-objectief net zo goed verzorgd is als de verpakking dan zit het wel goed.

Mechanisch zeer fraai uitgevoerd

En inderdaad, uit het doosje komt een objectief met een massief metalen huis. Opmerkelijk zwaar voor zo'n klein objectief waar geen schilfertje glas in te vinden is. Het geheel ziet er perfect verzorgd uit. Omdat de pinhole aan de voorkant uiteraard open is, had ik ook een aparte lensdop besteld maar dat lijkt in eerste oogopslag niet nodig. Er is wel degelijk een lensdop op het pinholeobjectiefaanwezig. Maar de los meegeleverde lijkt wel duidelijk een kwaliteit beter. Ook uitgevoerd in massief metaal en daardoor ook behoorlijk zwaar. Curieus is de afwezigheid van elke instelmogelijkheid. Dat zijn we toch duidelijk anders gewend.

Pinhole objectief aan voorzijde gezien. Keurig met filterschrioefdraad en dergelijke

En de achterkant met de Nikon F-bajonet.

En we zijn klaar voor de eerste pinholefoto

Ok, het objectief gaat op de camera en we zijn klaar voor onze eerste poging om een pinhole foto te gaan maken. Een bosje bloemen bijvoorbeeld? In het volgende artikel komen we daarop uitgebreid terug.